ΤΑ ΚΑΛΑΝΤΑ...Η ΠΑΛΙΑ ΚΑΙ Η ΝΕΑ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥΣ.

Το πιο ζωντανό έθιμο στην ελληνική παράδοση.

    Τα κάλαντα είναι ελληνικό έθιμο που διατηρείται αμείωτο ακόμα και σήμερα με τα παιδιά να γυρνούν από σπίτι σε σπίτι δύο μαζί ή και περισσότερα και να τραγουδούν τα κάλαντα συνοδεύοντας το τραγούδι τους με το τρίγωνο ή ακόμα και κιθάρες, ακορντεόν, λύρες, ή φυσαρμόνικες.

    Τα παιδιά γυρνούν στις γειτονιές, χτυπούν τις πόρτες των σπιτιών και ρωτούν: «Να τα πούμε;». Αν η απάντηση από τον νοικοκύρη ή την νοικοκυρά είναι θετική, τότε τραγουδούν τα κάλαντα για μερικά λεπτά τελειώνοντας με την ευχή «Και του Χρόνου. Χρόνια Πολλά». Ο νοικοκύρης τα ανταμείβει με κάποιο χρηματικό ποσό, ενώ παλιότερα τους πρόσφερε μελομακάρονα ή κουραμπιέδες.

    Κάλαντα λέγονται την παραμονή των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς,των Φώτων,αλλά και του Λαζάρου σε μερικές περιοχές του τόπου μας,και είναι διαφορετικά για κάθε γιορτή. 

Χριστουγεννιάτικα κάλαντα Καλήν ημέραν άρχοντες, αν είναι ορισμός σας, Χριστού την θείαν Γέννησιν να πω στ' αρχοντικό σας. Χριστός γεννάται σήμερον εν Βηθλεέμ τη πόλει. Οι ουρανοί αγάλλονται χαίρει η κτήσις όλη. Εν τω σπηλαίω τίκτεται εν φάτνη των αλόγων ο Βασιλεύς των ουρανών και Ποιητής των όλων.

Κάλαντα Πρωτοχρονιάς Αρχιμηνιά κι Αρχιχρονιά ψηλή μου δεντρολιβανιά κι αρχή καλός μας χρόνος εκκλησιά με τ' άγιο θρόνος.  Αρχή που βγήκε ο Χριστός άγιος και Πνευματικός, στη γη να περπατήσει και να μας καλοκαρδίσει.  Αγιος Βασίλης έρχεται, και δεν μας καταδέχεται, από την Καισαρεία, συ' σαι αρχόντισσα κυρία.

Κάλαντα των Φώτων Σήμερα τα φώτα κι ο φωτισμός  η χαρά μεγάλη κι ο αγιασμός.  Κάτω στον Ιορδάνη τον ποταμό  κάθετ' η κυρά μας η Παναγιά. 'Οργανo βαστάει, κερί κρατεί και τον Αϊ-Γιάννη παρακαλεί. 'Αϊ-Γιάννη αφέντη και βαπτιστή βάπτισε κι εμένα Θεού παιδί. Ν' ανεβώ επάνω στον ουρανό  να μαζέψω ρόδα και λίβανο.  Καλημέρα, καλημέρα, Καλή σου μέρα αφέντη με την κυρά.

Κάλαντα του Λαζάρου

Σήμερον έρχεται ο Χριστός Ο επουράνιος Θεός*Εν τη πόλει Βηθανία,*Μάρθα κλαίει και Μαρία*Λάζαρον τον αδερφό της*Τον γλυκύ καρδιακό της*Τρεις ημέρες τον θρηνούσαν*Και τον μοιρολογούσαν*Την ημέρα την τετάρτην*Κίνησε ο Χριστός για να' ρθει.*Και βγήκε κι η Μαρία έξω*Από τη Βηθανία.*Σκύβει εμπρός γονατιστή*και τους Πόδες του φιλεί.*Αν εδώ ήσουν Χριστέ μου,*δεν θα πέθαινε ο αδερφός μου.*Μα κι εγώ τώρα πιστεύω*Και καλότατα εξεύρω*Ότι δύνασαι αν θέλεις*Και νεκρούς να ανασταίνεις.*Λέγε, πίστευε, Μαρία*άγωμεν εις τα μνημεία*Τότε κι ο Χριστός δακρύζει*Και τον Άδη φοβερίζει:*Άδη, Τάρταρε και Χάρε*Λάζαρε να μη σε πάρει:*Δεύρο έξω Λάζαρε μου,*Φίλε και αγαπητέ μου*Παρευθύς από τον Άδη*Ως εξαίσιο σημάδι.*Λάζαρος απενεκρώθη,*Ανεστήθη και σηκώθη.*Λάζαρος σαβανωμένος*Και με το κηρί ζωσμένος*Λάζαρε πες μας τι είδες*εις τον Άδη που επήγες;*Είδα φόβους, είδα τρόμους*είδα βάσανα και πόνους.*Δώστε μου λίγο νεράκι*Να ξεπλύνω το φαρμάκι*Της καρδίας, των χειλέων*Και μη με ρωτάτε πλέον.

Ορισμός - ετυμολογία

      Στα λεξικά τα Κάλαντα χαρακτηρίζονται ως εθιμικά, ευχετικά τραγούδια που εξιστορούν ιστορικά γεγονότα, έθιμα και δοξασίες με μια δόση μυθοπλασίας και ψάλλονται τις παραμονές μεγάλων θρησκευτικών εορτών (Χριστούγεννα – Πρωτοχρονιά - Θεοφάνεια και το Πάσχα). Ο ρυθμός της μουσικής και τα λόγια που χρησιμοποιούνται παραπέμπουν αρκετά στα δημοτικά τραγούδια, ενώ το λεξιλόγιο και η γλώσσα μοιράζονται ανάμεσα στο «λόγιο» και το «λαϊκό» στοιχείο.

      Σύμφωνα με τους λαογράφους τώρα, η λέξη κάλαντα προέρχεται από τη λατινική calenda (πλ. calendae - Καλένδες ή Καλάνδες ελληνιστί) η οποία σημαίνει «αρχή του μήνα», νεομηνία. Κάπως έτσι δηλαδή ονόμαζαν οι Ρωμαίοι από τον 5ο αι. π.Χ. και έπειτα την αντίστοιχη σημερινή «πρωτομηνιά». Τα Κάλαντα λοιπόν μπορεί να κληρονόμησαν την ονομασία τους από μια λατινική λέξη, όμως στην πραγματικότητα ως έθιμο υπήρχε από πολύ νωρίτερα, καθώς πρωτοξεκίνησε από τους Έλληνες. 

                                              Ιστορία

     Κείμενα παρόμοια με τα σημερινά κάλαντα, γεμάτα με επαίνους (για ευνόητους λόγους..) προς τον «αφέντη» του σπιτιού και ευχές για την ευημερία του νοικοκυριού, συναντάμε και στην Αρχαία Ελλάδα. Ειδικότερα, την εποχή εκείνη τα παιδιά τραγουδούσαν τα κάλαντα κρατώντας ένα κλαδί ελιάς ή δάφνης στολισμένο με άσπρο μαλλί και καρπούς (για να κρεμούν τις προσφορές των νοικοκύρηδων) και ένα ομοίωμα καραβιού προς τιμήν του θεού Διονύσου. Στο Βυζάντιο μετέπειτα, τα παιδιά κρατούσαν φανάρια ή ραβδιά και στολισμένα ομοιώματα κτιρίων ή πλοιαρίων, ενώ συνήθως συνόδευαν το τραγούδι τους με ταυτόχρονη κρούση τυμπάνων ή τριγώνων.

     Το χαρακτηριστικό εκείνο που παρέμεινε σταθερά αμετάβλητο από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, είναι το φιλοδώρημα. Παλαιότερα βέβαια η έννοια του φιλοδωρήματος αφορούσε κατά κύριο λόγο υλικά αγαθά και προϊόντα, σε αντίθεση με τη σημερινή εποχή όπου οι «ψάλλοντες» ανταμείβονται κυρίως με χρηματικά ποσά (το μέγεθος των οποίων έγκειται στη γενναιοδωρία του εκάστοτε νοικοκύρη).

Τα Κάλαντα σήμερα

     Ως έθιμο, τα Κάλαντα είναι το πιο ζωντανό παράδειγμα στην ελληνική παράδοση,που αγκαλιάστηκε και υιοθετήθηκε από τους πιστούς Χριστιανούς όλα αυτά τα χρόνια και με την βοήθεια της Εκκλησίας,αλλά και των απλών ανθρώπων,οι οποίοι και έβαλαν τα λόγια στην μελωδία ανάλογα με τις τοπικές παραδόσεις τους, στα σημερινά κάλαντα,διατηρείται και αναβιώνει εξίσου έντονα τόσο στην αστική όσο και στην επαρχιακή Ελλάδα.             

      Ιδιαίτερα εντυπωσιακός είναι ο μεγάλος αριθμός των παραλλαγών τους που συναντώνται στην ηπειρωτική και νησιωτική χώρα (έχουν καταμετρηθεί πάνω από τριάντα), γεγονός που έχει οδηγήσει και στον διαχωρισμό τους σε εθνικά/κύρια και τοπικά. Όλες αυτές οι παραλλαγές, η κάθε μία χωριστά, είναι απόλυτα ενδεικτικές της παράδοσης και του χαρακτήρα του τόπου από τον οποίο προήλθαν. Παρ`όλα αυτά, παρατηρείται μια συγκεκριμένη, κοινή δομή μεταξύ τους: ξεκινούν συνήθως με χαιρετισμό, στη συνέχεια αναγγέλλουν τη μεγάλη χριστιανική γιορτή που πλησιάζει και τέλος καταλήγουν σε ευχές προς το νοικοκύρη, την κυρά του και τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας.

        Το ευλογημένο αυτό έθιμο δεν θα μπορούσε να λείπει και από την γειτονιά μας,την Ενορία μας,τον Ναό μας.

    Την Κυριακή δε 30 Δεκεμβρίου το μεσημέρι,μετά την Θεία Λειτουργία,μαζί με τα παιδιά και από τις άλλες Ενορίες της Ευκαρπίας και μαζί με τους ιερείς μας,πήγαμε στο Νοσοκομείο "Παπαγεωργίου"όπου είπαμε και εμείς τα κάλαντα της πρωτοχρονιάς,όχι βέβαια για να μας δώσουν φιλοδώρημα,αλλά για να δώσουμε από την καρδιά μας, χαρά και ευτυχία στους αρρώστους και στο νοσηλευτικό προσωπικό.

    Όπως λοιπόν κάθε χρόνο έτσι τις παραμονές και των Χριστουγέννων,αλλά και της πρωτοχρονιάς-σίγουρα και των Φώτων που σε λίγο πλησιάζουν-γέμισε η μικρή και ταπεινή εκκλησιά μας από τις φωνές των παιδιών που ήρθαν για να μας ψάλουν τα κάλαντα.

    Παρέλασαν τα παιδιά όλων των Ενοριών της Ευκαρπίας από το γραφείο του ιερέως του ναού των Αγίων Θεοπατόρων Ιωακείμ και Άννης,στους Ανθόκηπους της Ευκαρπίας,του πατρός Χρυσοστόμου Τελίδη,που ήξερε ότι δεν θα τον ξεχάσει κανένα από "τα παιδιά του"της Αγίας Ειρήνης Χρυσοβαλάντου, αφού τρεισήμισι χρόνια διακόνησε την ευλογημένη Ενορία αυτή με τους πολλούς πολυτέκνους,αλλά και τα παιδιά από την Ενορία του Αγίου Γεωργίου, που τον γνωρίζουν καλά μια και  είναι γέννημα θρέμμα της Ευκαρπίας. 

"Στην εκκλησιά που'ρθαμε, πέτρα να μην ραγίσει, κι ο ιερέας του ναού, χίλια χρόνια να ζήσει".

...έλεγαν και ξανάλεγαν τα παιδιά με το χέρι ανοιχτό για τα φιλοδωρήματα από τον πατέρα Χρυσόστομο και αυτός ενθουσιασμένος τους γέμιζε με χρήματα,γλυκά και ευχές.

     Για τον λόγο αυτό άλλωστε είχε προετοιμαστεί κατάλληλα γεμίζοντας το γραφείο του με γλυκά και λιχουδιές για τα παιδιά,αλλά είχε εφοδιαστεί και με αρκετά χρήματα για να τους δίνει ευλογία και να τα βλέπει να του χαμογελούν,αλλά και να διατηρούν με την αθωότητα και την νεανική τους δύναμη, τα έθιμα αυτού του πολύπαθου τόπου,της γλυκιάς πατρίδας μας, της Ελλάδας και κληροδοτώντας όλα αυτά τα όμορφα έθιμα και παραδόσεις στην επόμενη γενιά,που έρχεται βιαστικά από πίσω,με την μεγάλη ευλογία της Αγίας Άννας,που λύνοντας τα δεσμά της ατεκνίας γέμισε με μωρά όλη την συνοικία των Ανθοκήπων.

Και του χρόνου!!!